Wat is Focus Peaking of Reliëf?

Focus peaking, of ook wel Reliëf genoemd. Vrijwel alle moderne systeemcamera’s, bridgecamera’s en enkele spiegelreflexcamera’s beschikken over deze functie. Maar wat kan je er precies mee? Kort gezegd: Je kunt met gekleurde markeringspunten heel nauwkeuring je scherptegebied bepalen. Je ziet door de gekleurde punten exact waar jouw scherpte begint en waar deze ophoudt. Echt een heel nuttige tool, die als je er eenmaal mee hebt leren werken, onmisbaar is. Hieronder legt Eveline Dekkers uit, hoe je focus peaking (reliëf genaamd bij Sony) gebruikt.

Focus peaking is een techniek in fotografie om je scherpstelling te verbeteren. Net zoals je je histogram gebruikt om te bepalen of de belichting van je foto goed is, is focus peaking een real-time hulpmiddel waarmee je kunt zien welke delen van je foto scherp zijn. Nog vóór je de foto maakt! Deze functie zit op bijna alle nieuwere camera’s. Maar wat kun je er nu eigenlijk mee? En hoe gebruik je het om die haarscherpe afbeeldingen te krijgen?

Hoe werkt het?

Focus peaking is gebaseerd op het principe dat de scherpste gebieden van een beeld een hoog contrast hebben. Wanneer je focus peaking hebt ingeschakeld met een kleurtje en jij door je zoeker of lcd-scherm kijkt, zal de camera hierdoor een gekleurde markeringen geven op die delen van de foto die scherp zijn. Als je het scherpstelpunt aanpast, verandert het gebied om de nieuw scherp gestelde delen weer te geven.

Zo kun je met focus peaking snel zien welke delen van de foto scherp zijn en welke nog bijgesteld moeten worden.

De techniek is niet nieuw, hij wordt namelijk al jaren op videocamera’s gebruikt. Maar een aantal jaren geleden heeft het ook de stap naar de wereld van stilstaande beelden gemaakt en als je er eenmaal gebruik van maakt, kun je niet meer zonder!

Wanneer gebruik je het?

Twee praktijkvoorbeelden:

1. Landschapsfotografie:

Tijdens onze Noorderlicht fotoreizen IJsland en Lofoten is het donker als je het magische groene lichtverschijnsel wilt fotograferen. Hoe stel je dan scherp in het donker? Voorheen zoomde je in op jouw cameraschermpje en ging handmatig scherpstellen op een ster. Met focus peaking gaat dat veel eenvoudiger. Je zet de lens/camera op handmatig scherpstellen en draait aan de scherpstelring van je lens. Als je voor focus peaking een rode markeringskleur hebt ingesteld, wordt alles wat scherp is rood gekleurd. Zo zie je allemaal rode puntjes in de lucht verschijnen. Dat zijn scherpe sterren. Ook zie je aan de hand van de rode markeringspunten of de voorgrond scherp is.

2. Wildlifefotografie:

Ook bij wildlifefotografie, zoals met onze fotoreizen Madagaskar en Costa Rica is deze functie uiterst handig. Tegenwoordig hebben veel camera’s oogdetectie van dieren (en mensen). De camera stelt dan scherp op het oog. Heel handig. Maar als een dier met een wat langere snuit of snavel richting de camera kijkt, is niet altijd de snuit of snavel helemaal scherp. En dat kan storend zijn. Met focus peaking zie je exact wat wel en wat niet scherp is. Vaak blijkt dat het daadwerkelijke scherpstelpunt niet op de ogen, maar er net voor moet liggen om zowel het oog als de snuit scherp te krijgen. Of je moet net iets meer diafragmeren. Ook dat verschil zie je met focus peaking direct.

Bij veel camera’s hoef je niet eens in de manuele focus te werken. Autofocus met even bijdraaien van de scherpstelring werkt bij een deel van de camera’s ook en werkt uiterst snel.

Wanneer komt Focus Peaking/Reliëf van pas?

Focus peaking is dus een hele handige tool om te gebruiken in je fotografie. Het vervangt in veel situaties het handmatig inzoomen op je scherm om vervolgens scherp te stellen. Maar wanneer komt het nu écht goed van pas?

• Avondfotografie: als het donker is kan het lastig zijn om via je lcd-scherm of zoeker te zien of je foto scherp is. Zet je de focus peaking aan, dan is het opeens veel gemakkelijker om de gebieden te identificeren die scherp of vaag zijn. Wil je het eens ‘s avonds uitproberen? Volg onze workshop avondfotografie en pas het direct toe!
• Groot diafragma: als je werkt met een groot diafragma (laag getal) zul je vaak merken dat je moeite hebt om vast te stellen welke delen van de foto scherp zijn. Focus peaking zal de meeste (zo niet alle) onduidelijkheden wegnemen. Let wel: het werkt beter bij een diafragma van f/5.6 dan bij een diafragma van f/1.4.
• Landschappen/architectuur: het is hier belangrijk dat de hele foto scherp is. Zonder focus peaking is het vaak moeilijk om te bepalen of bepaalde gebieden voldoende scherptediepte hebben en mis je nét die belangrijke scherpte in bijvoorbeeld de hoeken en randen.

Bij alles geldt overigens dat focus peaking alleen een indicatie geeft van de scherpstelling. Vaar dus niet blind op deze methode! Als fotograaf blijf je uiteindelijk zelf verantwoordelijk voor de scherpte in de foto.

Hoe stel je het in en gebruik je het?

Het instellen van focus peaking verschilt per camera en model, zoek daarom uit of jouw camera over deze functie beschikt. Dit kan via de handleiding of door een zoekmachine te gebruiken, kijk hiervoor naar woorden als ‘focus peaking’, ‘peaking highlights’, ‘focus assist’, ‘reliëf’ of iets soortgelijks.

Heb je het gevonden en kan het op jouw camera? Volg dan deze stappen om het juist in te stellen.

1. Ga naar de instelling voor focus peaking en activeer deze.

2. Stel de kleur in die de gekleurde randen moet krijgen. Voor het beste resultaat kies je een kleur die bij je scène past:
2.a. Als je bijvoorbeeld een foto in een bos maakt wil je de kleur misschien liever op wit hebben staan zodat de lijntjes duidelijk te zien zijn. Maar wanneer je in de sneeuw aan het fotograferen bent is een rode of groene kleur meer wenselijk.

3. Stel vervolgens ook de gevoeligheid in. Dit bepaalt hoeveel van het beeld als scherp wordt beschouwd. Gebruik een lage gevoeligheid bij een brede scherptediepte en een hogere gevoeligheid bij een kleinere scherptediepte.

4. Je kunt focus peaking gebruiken in de manuele focus en/of de autofocus. Bij sommige camera’s werkt het alleen in de manuele stand!
4.a. Manuele focus: als jij aan de scherpstelring van je lens draait en door de zoeker of het lcd-scherm kijkt, zul je de lijntjes zien die aangeven waar je foto scherp wordt.
4.b. Autofocus: stel scherp zoals je gewend bent, draai vervolgens aan je scherpstelring, je ziet nu door de zoeker of het lcd-scherm de lijntjes die aangeven waar je foto scherp wordt.

5. Druk af wanneer je tevreden bent.

Wanneer gebruik je het beter niet?

Zelfs als je focus peaking op je camera hebt, is het niet altijd handig (en nodig) om het standaard te gebruiken. Het is een handige tool wanneer je met de eerder genoemde situaties te maken hebt, maar het komt met enkele problemen waar je je bewust van moet zijn.

Allereerst kan het verwarrend zijn om overal op je lcd-scherm of in je zoeker steeds maar highlights te zien. Het kan afleiden van je eigenlijke resultaat; je compositie, licht, kleuren, etc. Natuurlijk raak je er na verloop van tijd meer aan gewend maar toch zou ik adviseren om alleen te werken met focus peaking in de situaties dat het écht van toegevoegde waarde kan zijn.

Ben je van plan om met een hele kleine scherptediepte te fotograferen? Ook dan kun je beter geen focus peaking gebruiken. Het mechanisme heeft in zo’n geval moeite om het scherpste gebied te bepalen. Dit komt doordat focus peaking kijkt naar gebieden met het hoogste contrast. Bij een kleine scherptediepte kan de sensor voor de gek worden gehouden en vervolgens verkeerde resultaten geven. Gebruik in zo’n geval de, wat langzamere maar nog steeds nauwkeurige, zoomfunctie op je scherm om je scène scherp te stellen.

Hoewel focus peaking dus kan helpen, is het (nog) niet altijd perfect. Ben je daar bewust van!

Belangrijk om te vermelden:

1. Focus peaking is nog niet voor alle camera’s beschikbaar. Mocht jij er in je toestel naar op zoek gaan en het niet vinden, bevat je camera de optie waarschijnlijk nog niet.
2. Je kunt focus peaking bij (de meeste) DSLR-camera’s niet gebruiken wanneer je door de optische zoeker kijkt. Hiervoor moet je de live-view optie gebruiken. Bij systeemcamera’s kun je het zowel door de zoeker als via het lcd-scherm zien.

Al met al is focus peaking een hele nuttige functie voor fotografen om je beelden scherper te maken!